कपालभाती प्राणायाम चे फायदे मराठी मध्ये [टॉप 10]

कपालभाती प्राणायाम चे फायदे (मराठी)

फायद्यांकडे जाण्यापूर्वी प्रथम कपालभाती प्राणायाम म्हणजे काय याचा अचूक व माहितीपूर्ण आधार तयार करूया?

सर्वप्रथम, आपण हे समजून घेतले पाहिजे की कपालभाती प्राणायाम नाही, ही मूलत: क्रिया आहे. कपालभाती ही शतकर्म किंवा शतक्रिया - 'Cleansing Techniques' क्रियांपैकी एक शत-क्रिया आहे.

कपालभाती अपल्याला संपूर्ण स्वच्छ करून आपल्या शरीरातील विषारी पदार्थ किंवा दोष दूर करण्यास मदत करते.

आपण हा लेख हिंदी आणि इंग्रजीमध्ये देखील वाचू शकता:

हिंदीमध्ये वाचा | इंग्रजीत वाचा

“भस्त्रावल्लोह-कारस्य
रेछ-पूरौ ससम्भ्रमौ |
कपालभातिर्विख्याता
कफ-दोष्ह-विशोष्हणी ||”

- हठ योग प्रदिपिका 2:35

अर्थ:  जेव्हा श्वासोच्छ्वास व श्वास बाहेर टाकणे फार लवकर केले जाते, जसे एखाद्या लोहारच्या धनुष्याच्या जोडीप्रमाणे, ते कफ किंवा श्लेष्मा (कफ-दोषह) च्या अत्यधिक जाळ्यापासून सर्व विकार कोरडे करते आणि कपलाभाती म्हणून ओळखले जाते.

सहा शतकर्मांपैकी शेवटचे म्हणजे कपालभाती. “घेरंङ संहिता” ग्रंथा मध्ये  कपालभातीला भालाभाई (Bhalabhai) असे म्हणतले आहे.

'भाला' आणि  'कपााल'  या शब्दांचा अर्थ 'कवटी (Cranium)'  किंवा 'कपाळ (Forehead)' असा होतो. 'भाती' म्हणजे 'प्रकाश'  किंवा  'वैभव' , परंतु  'समज आणि ज्ञान' असाही अर्थ होतो.

कपालभाती ही एक क्रिया आहे जी संपूर्ण मेंदूला शक्ती देते आणि नाजूक धारणांना जबाबदार असलेल्या सुप्त केंद्रांना जागृत करते.

इंग्रजीमध्ये याला 'फ्रंटल ब्रेन प्युरिफिकेशन' (Frontal Brain Purification) तंत्र technique म्हणून संबोधले जाते. कपालभाती क्रिया मध्ये श्वास बाहेर टाकण्यावर ज्यास्त जोर दिला जातो.

तर तुम्ही उत्सुक आहात कपालभाती प्राणायाम चे टॉप १० फायदे काय आहेत ते जाणुन घेण्यास?

आता लेखाच्या "कपालभाती प्राणायाम चे लाभ" या भागावर जाऊ.

कपालभातीचे आरोग्य, त्वचा आणि केस, मन आणि शरीर यासाठी बरेच फायदे आहेत. जुन्या श्लेष्माच्या (old mucus) सायनसपासून Sinus मुक्त होण्यासाठी कपालभाती मदत करते.

खाली कपालभाति करण्याचे काही शीर्ष फायदे दिले आहेतः

कपालभाती प्राणायाम मनासाठी फायदेशीर ठरतो

1. माइंड एनर्गायझर किंवा उत्तेजक

कपालभातीच्या ६ ते १२ मिनिटांच्या सरावानंतर, मनातील लहान रक्त केशिका उघडल्या जातात आणि म्हणूनच पाइनल (Pineal) आणि पिट्यूटरी (Pituitary) ग्रंथींशी gland संबंधित मेंदूच्या महत्त्वपूर्ण पेशींना उत्तेजना मिळवते.

यामुळे मेंदूतील ऑक्सिजनची पातळी वाढते व आँक्सिजनची पातळी वाढल्या मुळे उर्जेची ही पातळी वाढते.

कपालभाती प्राणायाम मुळे आपण मनाची उच्च कार्यक्षमता, मानसिक लक्ष आणि एकाग्रता सुधारू शकतो.

याव्यतिरिक्त आपली समस्या सोडवण्याची क्षमता वाढते आणि मन लवकर थकत नाही. आपली कार्य क्षमता पण वाढते.

2. शांत मन (Calm Mind)

जर आपले मन ऊर्जावान असेल तर ते ताण Tension, वाईट विचार किंवा त्रासातून मुक्त होईल.

कपालभाती प्राणायाम आपल्या मेंदूतील नसांना उत्तेजीत करतो ज्यामुळे मेंदूला उर्जा भेटते आणि आपल्या मनातील विचारांचा गोंधळ दूर होतो. म्हणून आपले चंचल मन शांत होते आणि संतुलनाची भावना निर्माण होते.

3. Tension ताणावापासुन आराम

या स्पर्धात्मक जगात कामाच्या वाढीव दबावामुळे आणि वाईट जीवनशैली व सवयी मुळे मानसिक ताणतणाव आणि चिंता यासारखे आजार आजकाल वाढु लागले आहेत.

मानसीक तणावाचा प्रभावीपणे सामना करण्यासाठी आपल्याला शरीराची नैसर्गिक विश्रांती प्रतिसाद क्रीया सक्रिय करणे आवश्यक आहे.

तर तणाव कमी करण्यासाठी कापालभाती प्राणायाम फायदेशीर तंत्रांपैकी एक आहे कारण यामुळे मेंदूत उर्जा निर्माण होण्यास मदत होते आणि शरीरातील सकारात्मक उर्जेचा प्रवाह वाढतो व त्यामुळे शरीरातील नैसर्गिक विश्रांती प्रतिसाद क्रिया लवकर सक्रिय होते.

आपल्या शरीरातील सकारात्मक उर्जा वाढल्यामुळे नकारात्मक उर्जा कमी होते व त्यामुळे आपले मन व शरीर आनंदी, खुश आणि शांत राहते.

कपालभाती  प्राणायाम लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता वाढवेल व मनातील वेदना कमी करेल आणि परिणामी, यामुळे मानसिक शांती आणि भावनात्मक समाधानाची भावना मिळेल.

कपालभाती प्राणायाम चे रक्तासाठी फायदे

४. चांगले प्रतीचे शुद्ध रक्त

कपलभाती मध्ये बाह्य श्वासोच्छवासावर जास्त जोर दिला जातो.

यामुळे, नॉर्मल श्वासोच्छ्वास व्यवस्थापनात breathing pattern मध्ये श्वास बाहेर सोड़न्याचे प्रमाण वाढते आणि त्यमुळे रक्तातील कार्बन डाय ऑक्साईड Carbon dioxide, केमिकल्स, आम्ल आणि क्षारीय तत्व कमी होतात.

कपालभाती शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकून चांगल्या प्रतीचे निरोगी रक्त राखण्यास मदत करते.

5. Blood Circulation रक्ताभिसरण सुधारते

कपालभातीतील जबरदस्ती बाह्य श्वासोच्छवासामुळे हृदयाकडे बरेच रक्त वाहते. अशा प्रकारे, परिणामी, शरीरातील रक्तदाब किंचित वाढतो ज्यामुळे शरीरात रक्त परिसंचरण चांगले होते.

उदरपोकळीच्या अवयवांसाठी (Abdominal Organs) कपलभाती प्राणायामाचे फायदे

6. अवयवांची चैतन्य सुधारते

कपालभाती क्रिया पोटातील अवयव उत्तेजित करते आणि म्हणून अवयवांचा रक्त पुरवठा सुधारतो. कपालभाती शरीराच्या अवयवांना हलका व्यायाम प्रदान करते ज्यामुळे शरीराच्या विविध अवयवांचे कार्य सुधारते व उदरपोकळी स्वस्थ राहते.

यामुळे अवयवांचे कार्य आणि कार्यक्षमता वाढते ज्यायोगे अवयवांना चांगले चैतन्य प्राप्त होते.

7. पचन शक्ती सुधारते

कपलभाती पचन प्रक्रियेमध्ये सुद्दा मदत करते.

कपालभाती प्राणायाम पचनसंस्थेचे कार्य सुधारते व त्यामुळे आपले जेवण चांगले पचनी पडते परिणामी चांगल्या आरोग्यासाठी आवश्यक असलेले पोषक तत्त्व शरीर लवकर absorb शोषूण घेते.

जर आपन नियमितपणे कपालभाती केली तर अपचनामुळे होणारी बद्धकोष्ठता, अ‍ॅसिडिटी आणि हृदय-जळजळ (Heart-Burn) समस्यांकरिता प्रतिरोधक म्हणून कार्य करते.

त्वचेसाठी कपालभाती प्राणायाम चे फायदे

8. चमकणार्‍या त्वचेसाठी नैसर्गिक उपाय

आपण त्वचेचा तेज वाढविण्यासाठी कठोर रसायने (harsh chemicals) असणारी असंख्य उत्पादने वापरत असल्यास. मग त्वरित त्यांचा वापर थांबवा.

हा! त्यांचा वापर थांबवा.

जर तुम्ही दररोज वीस मिनिटांसाठी कपालभाती करत असाल तर १५-२० दिवसात तुम्हाला दिसेल की तुमची त्वचा चमकत आहे आणि ती नैसर्गिक चमक असेल. अशी चमक व तेज आपल्याला चेहर्‍यावर हजारो उत्पादनांचा वापर करुन सुद्धा मिळणार नाही.

9. Aging एजिंगला प्रतिबंधित करा

जर तुम्ही कापालभाती करत असाल तर शरीराचे रक्त परिसंचरण वाढेल आणि त्यामुळे त्वचेला समृद्ध ऑक्सिजनयुक्त रक्त मिळते. आपण नेहमीच मोहक दिसाल, म्हणून वृद्धत्वासाठी कपालभाती उत्तम उपचार आहे.

10. Pimples मुरुमांवर प्रभावी औषध

बर्‍याचदा पिंपल्स सक्रिय सेबेशियस ग्रंथींमुळे व मृत त्वचेच्या पेशी त्वचेच्या छिद्रांमध्ये चिकटल्यांमुळे उद्भवतात.

जर तुम्ही कापालभाती करत असाल तर तुम्हाला अनुभव येईल की चेहर्‍यावर प्रचंड प्रमाणात रक्त पुरवठा वढला आहे.

परिणामी, चेहर्‍यावरील त्वचेचा पुन्हा कायाकल्प होतो आणि चेहर्‍यावरील अशुद्ध रक्त साफ होते.

कपालभाती भरलेले छिद्र साफ करण्यास मदत करते आणि सेबेशियस ग्रंथी चे कार्य नियमित करण्यास मदत करते.

दररोज अर्ध्या तासासाठी कपालभाती केल्याने तुम्ही मुरुम पिंपल्सची सुधारणा पाहु शकता.

हे फायदे अनुभवणारे सर्वप्रथम व्हा आणि या भव्य तंत्राचा सराव करण्यास कधीही उशीर करु नका आणि निरोगी मोहक आयुष्य अनुभवा. Comment box टिप्पणी बॉक्समध्ये आपला अनुभव काय आहे ते आम्हाला देखील कळवा.

आपण हा लेख हिंदी आणि इंग्रजीमध्ये देखील वाचू शकता:

हिंदीमध्ये वाचा | इंग्रजीत वाचा

तसेच, कपालभाती प्राणायाम चे फायदे आपल्या प्रियजनांसोबत Share करा आणि आरोग्याच्या विविध समस्या सोङविण्यासाठी त्यांना मदत करा.

वेदिक योग आयुर्वेद ला भेट दिल्याबद्दल धन्यवाद.

जय हिंद!